Rezerwa jajnikowa i AMH to jedne z kluczowych słów, przewijających się bezustannie w dyskusjach między Pacjentkami starającymi się o dziecko. Badanie to zyskało w ostatnich latach sporą popularność, jednocześnie obrastając w wiele mitów, a jego wynik kobiety często traktują jako wyrok. W artykule postaram się rozwiać część z tych mitów i wytłumaczyć, czym właściwie jest to tajemnicze AMH.
Czym jest AMH?
Najprościej mówiąc, badanie AMH pozwala określić nam potencjał rozrodczy jajników, czyli rezerwę jajnikową. Oznaczamy ją za pomocą badania z krwi, które wykorzystuje pomiar hormonu antymullerianowskiego (ang. Anti-Müllerian Hormone ), który produkowany jest przez komórki ziarniste w oocytach i osiąga najwyższy poziom po pokwitaniu. Hormon ten pozwala określić liczbę pierwotnych pęcherzyków jajnikowych (tzw. antralnych), które mają potencjał do przekształcenia się w dojrzałe komórki jajowe. AMH odgrywa ważną rolę w regulacji wczesnych stadiów dojrzewania pęcherzyków, jest on wydzielany przez pęcherzyki pierwotne i wtórne, w okresie kiedy rozpoczynają wzrastanie.
Zaletą oznaczania AMH jest to, że badanie możemy wykonać w dowolnym dniu cyklu, ponieważ poziom tego hormonu pozostaje względnie stabilny w czasie cyklu miesiączkowego. Za wartość graniczną, pozwalającą przewidzieć złą odpowiedź na leczenie przyjmuje się wielkość mniejszą niż 0,75 ng/ml. Wynik poniżej tego poziomu nie oznacza jednak, że jesteśmy bezsilni!
Aby zrozumieć znaczenie AMH, należy przede wszystkim mieć świadomość, że rodząc się, kobieta posiada zapas około 400 tysięcy komórek, które z czasem dojrzewają. W przeciwieństwie do mężczyzn, kobiecy organizm w ciągu życia nie produkuje już nowych komórek rozrodczych, a jedynie korzysta z puli, z którą dana kobieta się urodziła. Jeżeli kobieta miesiączkuje regularnie, w ciągu roku średnio występuje ok. 12 owulacji, ale trzeba pamiętać, że w każdym cyklu do owulacji startuje minimum kilkadziesiąt pęcherzyków, tylko po to, by ta jedna dojrzała. Każdy cykl oznacza więc wykorzystanie nie jednej, a kilkudziesięciu lub nawet kilkuset pęcherzyków. W ciągu życia kobieta wyprodukuje więc około 400-500 dojrzałych komórek jajowych, które zostaną uwolnione w trakcie owulacji.
Ocena rezerwy jajnikowej
Sprawdzenie poziomu AMH jest cennym badaniem w zakresie profilaktyki płodności. Pozwala nam ocenić potencjał rozrodczy kobiety i dostarcza istotnych informacji w zakresie planów prokreacyjnych. Współczesna medycyna daje bowiem możliwości zabezpieczenia płodności poprzez zamrożenie komórek jajowych, które kobieta może wykorzystać w późniejszym okresie swojego życia.
Gdy kobieta decyduje się zajść w ciążę i napotyka na trudności, jednym z pierwszym badań, które powinna wykonać jest właśnie AMH. Wyniki odbiegające od normy powinny stać się przyczynkiem do zgłoszenia się do specjalistycznej kliniki leczenia niepłodności, w której wdrożone zostaną dalsze procedury diagnostyczne i lecznicze. Prawidłowy wynik AMH, połączony z szerszą diagnostyką i oceną płodności, bywa także istotną sugestią dla Pacjentki, czy ma ona rezerwę czasową na dłuższe starania naturalne, czy decyzję o technikach rozrodu wspomaganego powinna podjąć wcześniej. Należy pamiętać, że nie tylko niski wynik AMH powinien stanowić dla nas czerwoną lampkę. Także wyniki powyżej normy mogą sugerować problem, najczęściej jest nim zespół policystycznych jajników (PCOS).
Przyczyny niskiego AMH
Przechodząc do kluczowego pytania – co może być powodem obniżenia rezerwy jajnikowej – na wstępie należy rozróżnić trzy możliwe przyczyny, od których zależy także dalsze postępowanie medyczne.
1. WIEK KOBIETY – NATURALNE OBNIŻANIE REZERWY JAJNIKOWEJ
Całkowicie naturalnym i nieuchronnym procesem jest obniżanie rezerwy jajnikowej wraz z wiekiem kobiety. Pierwszy istotny spadek rezerwy jajnikowej obserwuje się u kobiet w okolicy 30 roku życia, a następny około 35-38 roku życia. U większości kobiet proces obniżania rezerwy jajnikowej postępuje stopniowo, naturalnie przygotowując organizm do menopauzy. U pewnej grupy kobiet obniżanie rezerwy postępuje szybciej – tę grupę określa się fachowo mianem poor-responders, co oznacza że Pacjentki te znacznie słabiej reagują na stymulację. Kobiety te nadal miesiączkują (regularnie lub nie), w trakcie cyklu pojawiają się u nich pęcherzyki jajnikowe, ale nie udaje się osiągnąć dojrzałości komórki jajowej.
2. WRODZONY BRAK KOMÓREK ROZRODCZYCH
Sytuacja ta jest stosunkowo rzadka, jednak zawsze należy ją wziąć pod uwagę. Przyczyną najczęściej są uwarunkowania genetyczne, ale także hormonalne (które spowodowały, że w okresie dojrzewania jajniki nie osiągnęły odpowiedniego stadium rozwoju). Powodem mogą być także wrodzone zaburzenia tarczycy, a nawet nieprawidłowe odżywianie noworodków. Oczywiście, istnieją także nieznane nam dotąd przyczyny, jednak w miarę postępu medycyny, cały czas poznajemy kolejne z nich. W tym wypadku poziom AMH jest przeważnie nieoznaczalny.
3. NABYTY BRAK KOMÓREK ROZRODCZYCH – WYGASANIE CZYNNOŚCI JAJNIKÓW
Problem wygasania czynności jajników jest kwestią bardzo złożoną i często mylnie interpretowaną przez Pacjentki, a nawet przez niektórych specjalistów. Pamiętajmy, że może on dotyczyć kobiet w różnym wieku, nawet dziewczynek i Pań w wieku 18-19 lat, jak również kobiet 30-paro letnich. U niektórych Pacjentek problem objawia się w sposób widoczny, tzn. ich cykl miesiączkowy odbywał się regularnie i nagle uległ zahamowaniu, a jajniki przestały reagować na stymulację (przedwczesne wygasanie czynności jajników – POI). Dotyczy jednak także sytuacji, w których kobieta miesiączkuje regularnie, ale komórki jajowe nie dojrzewają (wygasanie czynności jajników).
Powodów takiego stanu rzeczy może być wiele, np.:
- choroby układowe, szczególnie choroby z autoagresji,
- czynniki genetyczne, ujawniające się w późniejszym okresie życia kobiety,
- zaburzenia hormonalne – szczególnie w obszarze tarczycy, czy nadnerczy,
- przyczyny jatrogenne – czyli wpływ czynników chemicznych, np. w wyniku zatrucia związkami chemicznymi lub w konsekwencji leczenia onkologicznego (radioterapia, chemioterapia),
- przebyte zabiegi operacyjne, szczególnie zabiegi ginekologiczne,
- choroby nowotworowe.
W przypadku POI, poziom AMH jest skrajnie niski lub nawet nieoznaczalny. W przypadku wygasania czynności jajników, ale przy zachowaniu cyklu miesięcznego kobiety, poziom AMH będzie niski, ale nie nieoznaczalny. AMH jest więc niezwykle przydatnym narzędziem w rozróżnianiu POI od innych przyczyn niewydolności jajników.
Postępowanie przy obniżonej rezerwie jajnikowej
Pamiętajmy o tym, że sam wynik AMH nie jest podstawą do jednoznacznej diagnozy. Dopiero w połączeniu z pełną historią Pacjentki, monitoringiem owulacji, i innymi badaniami, możliwe jest odpowiednie, indywidualne zaplanowanie terapii. Co więcej sam wskaźnik AMH nie daje nam jeszcze jasnej odpowiedzi o powodach trudności z zajściem w ciąży, jest natomiast istotną sugestią do dalszego poszukiwania przyczyn problemu.
W przypadku Pacjentek z obniżoną rezerwą jajnikową, kluczowe jest właściwe dobranie procedury stymulacji owulacji, tak aby osiągnąć jak największą liczbę komórek jajowych, jednocześnie zachowując bezpieczeństwo i minimalizując ryzyka komplikacji. Pamiętajmy także, że istnieją dodatkowe metody wspomagania leczenia w przypadku kobiet o obniżonej rezerwie jajnikowej, u których dotychczasowe metody nie przyniosły efektów.
Są to przede wszystkim:
- rewitalizacja jajników osoczem bogatopłytkowym /PRP/ w systemie Magellan, o której przeczytacie w kolejnym artykule. Jest to bardzo nowoczesny, skuteczny, i rozwojowy sposób na zwiększenie zdolności rozrodczych jajników,
oraz
- procedura IVA – technika rewitalizacji tkanki jajnikowej poza ustrojem kobiety, czyli w laboratorium. Metoda ta polega na pobraniu metodą laparoskopową tkanki jajnikowej, w której znajdują się nieaktywne zalążki komórek jajowych, a następnie, dzięki zastosowaniu specjalnych aktywatorów i czynników wzrostu, pobudzenie ich do rozwoju. Aktywowaną tkankę jajnikową następnie wszczepia się ponownie do organizmu kobiety, dzięki czemu w kolejnych cyklach, możliwe jest uzyskanie ciąży.
Należy również pamiętać o suplementacji z wykorzystaniem witamin, inozytoli, czy DHEA.
Współczesna medycyna rozrodu daje nam ogromne możliwości pomocy Pacjentkom o obniżonej rezerwie jajnikowej. Starajmy się nie myśleć o niskim wyniku AMH jako o wyroku. Jest to bardzo cenny wskaźnik diagnostyczny, ale w oderwaniu od pozostałych badań i historii Pacjenta, nie powinien być traktowany jak wyrocznia. Kluczem do osiągnięcia celu, jakim jest upragnione macierzyństwo, jest wybór właściwego, specjalistycznego ośrodka leczenia niepłodności i nawiązanie pełnej zaufania relacji z doświadczonym lekarzem prowadzącym, którzy przeprowadzi Was przez tę niezwykle trudną drogę.
Autorem artykułu jest dr n. med. Mirosław Szlachcic - ginekolog, endokrynolog, specjalista leczenia niepłodności
i dyrektor medyczny Kliniki Medistica Ginekologia + Płodność
Zapraszamy do naszej Kliniki Medistica Ginekologia + Płodność – mam nadzieję, że wspólnie spełnimy Wasze marzenie!
Artykuł powstał we współpracy z kliniką Medistica Ginekologia + Płodność
