Autor:

Data publikacji:

24.10.2010

zaloguj się, żeby móc oceniać artykuły

NIEPŁODNOŚĆ MĘSKA – DIAGNOSTYKA I LECZENIE

niepłodność męska - diagnostyka i leczenie

Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) niepłodność jest to „niemożność uzyskania ciąży u seksualnie aktywnej pary niestosującej jakiejkolwiek antykoncepcji, przez okres co najmniej 1 roku pożycia” – proszę zwrócić uwagę, że już definicja jasno określa, że jest to choroba pary.

WHO nie rozgranicza skutków niepłodności, czyli braku ciąży ze względu na to, czy problem medyczny dotyczy kobiety, czy mężczyzny, rozgranicza jedynie przyczyny. Zaburzenie zostało uznane przez WHO za jednostkę chorobową, której przydzielono numer w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-10): N.46 – w przypadku niepłodności męskiej oraz N.97- dla niepłodności kobiety (z rozszerzeniami przyczynowymi, N.97.0-97.9). Dane epidemiologiczne wskazują, że niepłodność jest powszechnym problemem w skali światowej, dotyczy bowiem 1/5 wszystkich par starających się o dziecko (60-80 mln w skali globalnej), a spodziewamy się tendencji wzrostowej zjawiska o 2 miliony kolejnych przypadków rocznie. Wg badań, w Polsce problem niepłodności jest stwierdzany u ok. 19% par, z czego 4% stanowią osoby niepłodne, a 15% osoby z ograniczoną płodnością, tzw. subfertylne.

Badania epidemiologiczne jasno pokazują, że bez względu na bezpośrednią przyczynę choroby (wyjaśnioną,czy też nie) efekt, czyli niemożność poczęcia dziecka dotyczy w 50% mężczyzny i w 50% kobiety. Chociaż socjologicznie posiadanie dzieci jest częściej kojarzone z kobietą fakty są takie, że emocje związane z doświadczaniem choroby w takim samym stopniu dotyczą kobiet, jak i mężczyzn.

Badania wykonane na grupie ponad 7 tysięcy mężczyzn z niepłodnych par wykazały następujące przyczyny tego schorzenia:

  • Nieprawidłowe nasienie o nieznanej etiologii, tzw. idiopatyczny zespół OAT 75.1 %
  • Żylaki powrozka nasiennego 12.3 %
  • Infekcje w obrębie układu moczowo-płciowego 6.6 %
  • Czynniki immunologiczne 3.1 %
  • Czynniki nabyte (choroby systemowe, nowotworowe, nałogi, szkodliwości środowiska, praca) 2.6 %
  • Wady wrodzone (brak jąder, wnętrostwo, wady układu moczowo-płciowego) 2.1 %
  • Czynniki związane z nieprawidłową seksualnością mężczyzny (dysfunkcja erekcyjna ED, zaburzenia
  • ejakulacji EjD, wytrysk przedwczesny PE, hyposeksualność, aseksualność) 1.7 %
  • Zaburzenia endokrynologiczne (hypogonadyzm) 0.6 %
  • Inne (zaburzenia genetyczne, uszkodzenia spermatogenezy etc) 3.0 %

Podstawowym kryterium określającym potencjał płodności danego mężczyzny jest badanie nasienia, wykonane dwukrotnie. Nasienie do badania najlepiej oddać bezpośrednio w klinice, gdzie wykonywane będzie badanie. We wszystkich ośrodkach znajdują się specjalne pokoje, w których mężczyzna może oddać nasienie sam lub w towarzystwie partnerki.

Doświadczenia wielu zespołów leczących niepłodność dowiodły, że badania kobiety i mężczyzny najlepiej przeprowadzić jest w jednym ośrodku leczenia niepłodności, gdzie decyzja o wyborze metody leczenia może być oparta o wspólną ocenę potencjału pary na konsylium ginekologiczno--andrologicznym.

Próbkę nasienia pobiera się po 3 – 7 dniowej abstynencji (czyli powstrzymaniu się od wytrysku) i ocenia wg protokołu WHO.

Pierwsze opracowanie przez Światową Organizacje Zdrowia (WHO) norm dla nasienia pochodzi z 1980 roku. Poniżej porównanie norm WHO aktualnych od 1999 r. do 2009 r. z najbardziej aktualnymi przyjętymi przez WHO w 2010 r. Wybrane ważniejsze parametry nasienia wg starych i aktualnych norm:

Kryteria WHO z 1999 roku, (aktualizacja z 2007 roku):

  • objętość ejakulatu: ≥ 2 mL pH: 7,0 – 8,0
  • liczba plemników: ≥ 20 mln/mL
  • liczba plemników w ejakulacie ≥ 40 mln/mL
  • odsetek plemników o prawidłowej ruchomości: ≥ 50% z ruchliwością postępową, w tym ≥ 25% plemników z ruchliwością postępową szybką w ciągu 1 godziny po ejakulacji
  • morfologia (budowa): ≥ 14% plemników o prawidłowym kształcie
  • żywotność: > 50% plemników
  • leukocyty w osadzie nasienia: < 1 mln/mL
  • test aglutynacji (MAR, IBT): < 50% plemników



Kryteria WHO z 2010 roku:

  • objętość ejakulatu: ≥ 1,5 mL pH: 7,0 – 8,0
  • liczba plemników: ≥ 15 mln/mL
  • liczba plemników w ejakulacie ≥ 39 mln/mL
  • odsetek plemników o prawidłowej ruchomości: ≥ 32% z ruchliwością postępową
  • morfologia (budowa): ≥ 4% plemników o prawidłowym kształcie
  • żywotność: > 58% plemników
  • leukocyty w osadzie nasienia: < 1 mln/mL
  • test aglutynacji (MAR, IBT): < 50% plemników

Normy WHO dotyczące parametrów nasienia ulegają zmianie, ponieważ obserwowany jest, od ponad półwiecza, niekorzystny i rosnący wpływ zanieczyszczeń środowiska na funkcję jąder, a w efekcie pogorszenie jakości nasienia (www.who.int).

W przypadku nieprawidłowego składu nasienia rozpoczyna się diagnostykę, obejmującą obok wywiadu i rutynowej oceny internistycznej i urologicznej, badania szczegółowe, takie jak posiewy bakteriologiczne, ultrasonografię układu moczowo-płciowego, sprawdzenie poziomu hormonów, badania genetyczne. Brak plemników (azoospermia) jest wskazaniem do diagnostycznej biopsji jąder i oceny pod mikroskopem tkanki gonadalnej pod kątem obecności plemników.

Badanie nasienia w kontekście diagnostyki i leczenia pary jest szczególnie ważne, ponieważ:

  • daje bardzo wyraźne wskazówki, co do leczenia pary,
  • nieznaczenie obniżone parametry nasienia są wskazaniem do leczenia zachowawczego, a także pozwalają na zastosowanie stosunkowo prostej metody leczenia, jaką jest inseminacja domaciczna,
  • znacznie obniżone parametry nasienia, kwalifikują parę do leczenia metodą zapłodnienia pozaustrojowego. Również w sytuacji, kiedy plemników będzie trzeba szukać w jądrach lub najądrzach.

Czasami słyszy się o znacznej poprawie jakości nasienia po zastosowaniu leczenia zachowawczego. Trzeba tu powiedzieć, że ocena wyników przez pacjenta może być względna. Podwojenie się liczby plemników może wydawać się sukcesem, lecz jeśli ich ilość nadal jest poniżej przyjętego minimum, ciągle nie rokuje to dobrze możliwości naturalnego uzyskania ciąży.

Badanie nasienia jest bardzo proste i może być wykonane praktycznie każdego dnia. Nie wymaga, tak jak np. obserwacja owulacji u kobiety oczekiwania na konkretne dni w cyklu miesięcznym.

Terapia niepłodności męskiej jest wielopłaszczyznowa i obejmuje obok leczenia celowanego (np. zwalczenia infekcji w obrębie układu moczowo-płciowego, kuracji hormonalnej stymulującej spermatogenezę), także zmianę trybu życia, leczenie chorób układowych (np. cukrzyca, nadciśnienie tętnice, zespól metaboliczny). Istotną rolę wspomagającą leczenie zajmuje rzucenie nałogów (palenie, alkohol, narkotyki) – dziś wiemy już, że używki mają niekorzystny wpływ na biologię jądra, w tym na produkcje plemników. Pożądana jest codzienna aktywność fizyczna.

W przypadku wad rozwojowych (wnętrostwo, żylaki powrozka nasiennego, hypoplazja jąder) konieczna jest korekcja chirurgiczna. Trzeba pamiętać, że czas tworzenia plemników jest długi (ok. 3 miesiące), zatem należy uzbroić się w cierpliwość czekając na efekt leczenia.

Czas jest ogromną wartością i długość planowanej terapii powinna być maksymalnie ograniczona. Relatywnie szybciej, niż przed laty, kwalifikuje się niepłodną parę do zabiegów wspomaganego rozrodu – inseminacji czy zapłodnienia pozaustrojowego (IVF, ICSI). Takie są ustalenia gremiów medycznych, ale przede wszystkim oczekiwania bezdzietnych par.

Chciałbym zakończyć optymistycznie:

W ciągu ostatnich 60 lat dokonał się ogromny postęp w dziedzinie pomocy bezdzietnym parom. Stworzenie ośrodków kompleksowego leczenia niepłodności, możliwości diagnostyki obrazowej i laboratoryjnej, wprowadzenie do szerokiego stosowania badań genetycznych, mrożenie nasienia, zarodków czy komórek jajowych, czy wreszcie, dalszy rozwój technik wspomaganego rozrodu – obok klasycznej inseminacji domacicznej, pojawienie się zapłodnień pozaustrojowych IVF-ET czy ICSI (mikromanipulacji) dało szansę zostania ojcem szerokiej rzeszy mężczyzn z istotnie obniżonymi lub skrajnie niskimi parametrami nasienia, skazanymi uprzednio na skorzystanie z nasienia dawcy (bank nasienia). Przyjmuje się, że w nowoczesnych ośrodkach leczenie niepłodności pary spowodowane czynnikiem męskim, w przeważającej części przypadków kończy się sukcesem. Należy tylko, to leczenie rozpocząć!

dr Jan Karol Wolski

Specjalista Urolog, FEBU 4860, Specjalista Chirurg Dziecięcy, Specjalista Urolog Dziecięcy, Androlog Kliniczny PTA

www.novum.com.pl