Wysłuchanie obywatelskie 2012

Anna Krawczak

Szanowni Państwo,

Chciałabym zaprezentować Państwu wybór tekstów i grafik, które są jednym z powodów zorganizowania niniejszego wysłuchania obywatelskiego. Obrazują one kierunek, jaki przybrała w Polsce społeczna debata na temat zapłodnienia in vitro uderzając w tych, którzy są najbardziej bezbronni i pozbawieni możliwości zajęcia stanowiska- w nasze dzieci. Dzieci urodzone w wyniku metod ART są atakowane nie wprost, ale poprzez okoliczności swojego poczęcia, sugerowanie im przyszłych problemów ze zdrowiem, kondycją psychiczną, problemów z tożsamością oraz podważaniem ich godności, jako ludzi. Jak wykażę w trakcie swojej prezentacji, większość tych działań jest podejmowana w imię deklarowanej walki o ich dobro, która jednocześnie wymierzona jest w nie same i najbliższe dzieciom osoby, czyli w ich rodziców.
Stoimy, jako Stowarzyszenie, na stanowisku, że mamy do czynienia z systematycznym przesuwaniem granic języka w publicznej debacie o in vitro. Językowa wrażliwość wobec zagadnienia leczenia metodą in vitro ulega obniżeniu, a coraz więcej sformułowań i hipotez noszących znamiona języka nienawiści, przenika do tak zwanego mainstreamu debaty.
W roku 2009 opinia publiczna była poruszona porównaniem zapłodnienia in vitro do „realizacji idei Frankensteina”. W roku 2012 porównywanie in vitro do aborcji lub morderstwa oraz propagowanie haseł takich jak „in vitro to cywilizacja śmierci- cztery trupy, a tylko jedno życie” nie wydaje się robić większego wrażenia, skoro na stronie Wspólnoty Trudnych Małżeństw Sychar wisi od ponad roku.

 

Ten banner nie jest wyjątkiem, niemal codziennie ukazują się artykuły, omówienia i prace, które coraz śmielej przekraczają granice szacunku wobec dóbr osobistych dzieci urodzonych w wyniku zapłodnienia pozaustrojowego.
Uderzają bezpośrednio w ich poczucie bezpieczeństwa i ufności wobec rodzica. Podważają prawo do życia. Insynuują, że ich przyjście na świat wiązało się z cudzą krzywdą i złamaniem porządku naturalnego. Obarczają ciężarem, który nie tylko nie ma podstaw w faktach medycznych, ale którego składanie na dziecięce barki powinno być naszym wspólnym wyrzutem sumienia, jako społeczeństwa, które przyzwala na przekraczanie tych granic.
Zaprezentuję teraz Państwu wybór kilku z kilku tysięcy tekstów, których funkcją jest zakwestionowanie moralnego prawa do życia osób urodzonych dzięki in vitro oraz popularyzacja nieprawd na temat ich zdrowia i kondycji psychicznej.

W zapłodnieniu in vitro nikogo się nie uśmierca, jak również nikogo się nie eliminuje. Twierdzenie, że przy zapłodnieniu in vitro dochodzi do eliminacji, uśmiercania, zabójstwa, morderstwa lub aborcji, jest przykładem kłamstwa, którego status w debacie publicznej jest już ugruntowany, a sama treść zarzutu coraz częściej jest traktowana jako stwierdzenie obiektywne. Tymczasem fakty embriologiczne są inne. Zarodki, które udało się uzyskać po zapłodnieniu komórki jajowej, mogą oczywiście obumrzeć przed ich transferem do macicy. Niekiedy jest ich zby wiele, aby przetransferować wszystkie jednocześnie z zachowaniem bezpieczeństwa zdrowotnego kobiety i zarodków. W tej sytuacji medycyna rozrodu korzysta z metody kriokonserwacji czyli mrożenia zarodków.
Jednakże należy podkreślić sześć czynników:

1. 60 - 70% zarodków nie ma potencjału rozwojowego z powodu zaburzeń chromosomalnych lub nieprawidłowości komórki jajowej. W rozrodzie naturalnym takie zarodki obumierają w jajowodzie lub macicy, często jeszcze przed zagnieżdżeniem się w macicy. W zapłodnieniu in vitro obumierają na szkle. Proces pozostaje ten sam, zmieniają się jedynie okoliczności zewnętrzne.
2. Obumieranie większości zarodków jest naturalnym procesem biologicznym wynikającym ze specyfiki rozrodu gatunku ludzkiego.
3. Uszkodzenia zarodków nie są związane z techniką zapłodnienia.
4. Na dziesięć zainicjowanych ciąż naturalnych porodem zakończą się trzy, cztery.
5. Obumieranie zarodka nie jest uśmiercaniem go, zabijaniem ani eliminacją. W procesie wynikającym z biologii rozrodu ludzkiego nie ma sprawstwa człowieka. Jest to mechanizm naturalny.
6. Mrożenie zarodków nie uszkadza ich ani nie zmniejsza ich szans na zagnieżdżenie się w macicy.

Tomasz Terlikowski porównuje zapłodnienie in vitro do gwałtu. Jego zdaniem dzieci urodzone w wyniku in vitro cierpią, doświadczają bólu, mają gigantyczne problemy z własną tożsamością, a także przychodzą na świat w wyniku zastosowania metod weterynaryjnych. Nie wiadomo, na czym opiera swoje poglądy, bo nie powołuje się przy tym na żadne badania psychologiczne dzieci poczętych metodą in vitro. Nie podaje także podstaw zaskakującego wyliczenia, iż za każdym urodzonym w wyniku ivf dzieckiem stoi, aby użyć jego słów, „dwadzieścia ofiar”. Są to bardzo mocne twierdzenia nieposiadające oparcia w twardych danych, a ich jedynym uzasadnieniem są przekonania osobiste autora.
Język, którym posługuje się autor, jest językiem piętnującym dzieci poprzez samo porównanie metody leczenia niepłodności do czynu karalnego i wynikającą z tego sugestię opresji dziecka.
W tym momencie warto przypomnieć reakcję Tomasza Terlikowskiego na wydarzenie ze stycznia 2011, o którym Tomasz Terlikowski napisał w swoim blogu następujące słowa:

I skomentował to istotnie oburzające działanie takimi słowami:

Terlikowski zauważa haniebne działania skierowane przeciwko jego własnej rodzinie i reaguje broniąc dobra swoich dzieci- całkowicie zrozumiale i słusznie. Otóż, proszę Państwa, dzieci urodzone in vitro także mają dostęp do komputerów, wiele z nich jest dziś już dorosłych, część to nastolatki. Nie wolno udawać, że porównywanie metody in vitro do gwałtu i insynuowanie dzieciom odpowiedzialności za wyimaginowane morderstwa, nie jest wymierzone w te dzieci, nie budzi ich emocji i nie jest ciosem w ich rodziny. Dzieci urodzone dzięki in vitro także płaczą, szanowni Państwo. Warto więc w tej sprawie oddać głos im samym. Oto fragment wypowiedzi jedenastolatki urodzonej dzięki metodzie in vitro, która na swoim blogu napisała o sobie w następujący sposób.

Przestańmy, szanowni państwo, udawać, że dzieci nie są uczestnikami debaty o in vitro. Nawet jeśli w czasie jej trwania mają kilka miesięcy lub kilka lat. Dzieci dorastają, a słowa zapisane zostają. Przesuwanie granic języka debaty publicznej posiada określone skutki. Jednym z tych skutków jest utrwalanie przyzwolenia na słowną nieprzyzwoitość, której ofiarami są właśnie nasze dzieci. Dorastają one w atmosferze milczącej zgody na obrażanie ich i podważanie ich legitymacji do życia, który to proces ma w Polsce znamiona procesu przewlekłego. Podobnie jak nikt nie ma prawa atakować rodziny redaktora Terlikowskiego tylko dlatego, że nie zgadza się z jego poglądami, tak nikt nie ma prawa atakować dzieci niepłodnego rodzica tylko dlatego, bo posiada odmienny pogląd na dopuszczalność metody in vitro.
Bardzo niebezpiecznym zjawiskiem jest utrzymywanie, że ten rodzaj krytyki jest krytyką metody in vitro, a nie kwestionowaniem podstawowych praw dziecka urodzonego dzięki tej metodzie. Jeśli w dyskusję angażowane są zarzuty o morderstwo, problemy z tożsamością, gorszy rozwój intelektualny i fizyczny, jeśli leczenie porównywane jest do gwałtu, a formułowanie radykalnych opinii nie wymaga ich uzasadniania twardymi danymi, to nie jest to krytyka metody, a negowanie prawa do życia czterech milionów dzieci, które do tej pory przyszły na świat w wyniku metody in vitro.

Kolejny materiał dotyczy czernastoletniego dziecka urodzonego dzięki metodzie in vitro. Kiedy chłopiec miał dziewięć lat zachorował na białaczkę, dziś jest zdrowy.

W tym tekście widocznych jest kilka poziomów publicznej percepcji tematu in vitro.
Po pierwsze poziom społecznych przekonań, iż dzieci urodzone dzięki metodzie in vitro są bardziej podatne na choroby niż dzieci poczęte naturalnie. Prowadzone od ponad trzydziestu lat badania nad kondycją dzieci urodzonych dzięki in vitro wykazały, iż dzieci te są narażone w takim samym stopniu na wystąpienie nowotworu, co reszta populacji. Mimo to insynuacje, że jest inaczej zaczynają mieć status prawd oczywistych i intuicyjnych, choć badania temu przeczą.
Poziom drugi to poziom lęku samych rodziców, którzy niejednokrotnie zatajają przed dzieckiem jego historię rodzinną i sposób, dzięki któremu przyszło do rodziny. Powodem tego strachu jest obawa przed społecznym napiętnowaniem dziecka i narażeniem go na krzywdę.
Poziom trzeci to sytuacja, w której dziecko niepłodnych rodziców zaczyna postrzegać samo siebie, jako mniej wartościowe od rówieśników, ponieważ okoliczności jego przyjścia na świat nie zostały mu nigdy przedstawione jako zwycięstwo miłości i determinacji rodziców, a jako wstydliwy sekret, o którym dowiedziało się od osób trzecich. Nie dostało więc od rodziców szansy zbudowania w sobie pozytywnego wizerunku swojej rodziny i samego siebie, ponieważ rodzice nigdy nie zdecydowali się wobec niego na otwartość. Jest to powszechne zjawisko wśród rodzin chorych na niepłodność.
Poziom czwarty dotyczy zjawiska krytycznego stosunku do leczenia niepłodności, który staje się coraz częściej udziałem samych dzieci. Zanurzenie w debacie publicznej i jej języku skutkuje przyjmowaniem funkcjonujących w niej stereotypów i określeń nacechowanych negatywnie, jako określeń opisowych i prawd obiektywnych. Jak zauważyłam wcześniej, jest świadectwem hipokryzji i pewnej dozy naiwności sądzić, że dzieci nie są uczestnikami debaty i nie mają do niej dostępu. Jeśli jednak nie dostają rzetelnego i wspierającego przekazu od rodziców, a jednocześnie są otaczane przez media określeniami i opiniami dyskryminującymi, takimi jak „produkcja dzieci” i „wybryk natury”, to po dowiedzeniu się, że poczęcie in vitro dotyczy ich samych, mogą zareagować w dramatyczny sposób.
Poziomem piątym jest przyznawanie sobie samemu, jako obserwatorowi, prawa do ingerencji w intymność cudzej rodziny, co stało się udziałem księdza występującego w reportażu. Jest to dobry przykład na to, iż deklaracje krytykowania samej metody, a nie rodziny i dziecka, rozmijają się z praktyką.
Oświadczanie, iż jakakolwiek choroba jest „karą bożą” jest nie tylko skandaliczne ze społecznego punktu widzenia, ale jest także niezgodne z doktryną Kościoła Katolickiego, co zbyt rzadko jest w Polsce publicznie podkreślane. Zamiast tego dokumenty kościelne i instrukcje papieskie dotyczące bioetyki są interpretowane bardzo dowolnie przez przedstawicieli zarówno środowisk kościelnych, jak i środowisk świeckich. Efektem tej sytuacji jest narastanie lęku osób niepłodnych przed otwartym mówieniem o swojej chorobie i leczeniu, stygmatyzacja dzieci urodzonych w drodze in vitro, ale także utwierdzanie społeczeństwa w fałszywych przekonaniach o zapłodnieniu pozaustrojowym. Określenia piętnujące dzieci urodzone in vitro zaczynają funkcjonować jako określenia przezroczyste i nienacechowane oceną.

Arcybiskup Hoser w swojej wypowiedzi zakłada, iż poczęcie in vitro jest obiektywną krzywdą osoby, która w ten sposób została poczęta. Nie wiadomo, na jakiej podstawie tak twierdzi, skoro okoliczności przyjścia na świat wielu ludzi mogą być okolicznościami bardzo dramatycznymi, a mimo to nikt nie zakłada, że miejsce spotkania komórki jajowej matki z plemnikiem ojca miałoby determinować ich późniejszy dobrostan.
Być może dzieci dorastające w społeczeństwie, w którym otwarcie i bezkarnie porównuje się in vitro do aborcji, będą w tej sytuacji faktycznie upominać się o swój początek. Nieustanne podważanie naszej godności i wartości, jako ludzi, doprowadzi w końcu do głębokiego niepokoju o legitymację naszego istnienia na świecie. Jeśli jednak miałoby się tak dziać to dzieci będą zawdzięczać swój niepokój raczej takim wypowiedziom jak wypowiedź biskupa Hosera, aniżeli leczeniu podjętemu przez rodziców.

Na zakończenie chciałabym zaprezentować trzy demotywatory kolportowane na katolickich forach dyskusyjnych i społecznościowych. Warto zaznaczyć, że spotkały się one z pozytywnym przyjęciem przez wirtualną społeczność. Ich niestosowność i wulgarność stały się przezroczyste w obliczu uwagi, że stworzono je z myślą o wyższym dobru, a więc powstrzymaniem ludzi przed leczeniem niepłodności metodą in vitro.

  

 

W tym miejscu warto powiedzieć, że wolność słowa, którą zapewnia nam Konstytucja RP jest wartością tak długo, jak długo korzystanie z tego prawa nie doprowadza do społecznej stygmatyzacji danej grupy społecznej. Liczbę Polaków doświadczających trudności z poczęciem dziecka szacuje się na ok. 3 miliony. Nie wszyscy oczywiście skorzystają z zapłodnienia in vitro, ponieważ jest to leczenie ostatniej szansy, a większość przypadków niepłodności udaje się wyleczyć metodami mniej zaawansowanymi. Jednak warto się zastanowić nad tym, jaka atmosfera będzie towarzyszyć ich walce o dziecko, i w jakiej społecznej atmosferze będą swoje dzieci wychowywać, skoro w roku 2012, dwa lata po kolejnym obniżeniu norm nasienia męskiego przez Światową Organizację Zdrowia, osiągamy w polskiej debacie punkt „robienia dzieci przez specjalistów od inseminacji krów”.