Najnowsze stanowisko Komisji Etyki Amerykańskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu w sprawie dawstwa i biorstwa gamet, które zastępuje dotychczasowe dokumenty wydane w tej sprawie.
Dodamy, że nasze "Pacjenckie Standardy w Leczeniu Niepłodności" są z nim całkowicie zgodne. Czy praktyka polskich ośrodków leczenia niepłodności również?
Interesujące, że projekt ministerialnej "Ustawy o Leczeniu Niepłodności" w ogóle nie zauważa wielkiej, toczącej się od 20 lat debaty o psychologicznych i społecznych aspektach dawstwa oraz tysięcy przeprowadzonych badań naukowych na ten temat. Zgodnie z projektem "Ustawy (...)" dawcy i biorcy gamet nie mają nawet zagwarantowanej konsultacji psychologicznej, ponieważ psychologiczny i społeczny aspekt dawstwa w ogóle nie jest zauważony przez autorów projektu - oto smutna kwintesencja specyfiki naszego kraju.

Interesy, prawa i obowiązki w procesie dawstwa gamet - stanowisko Komisji.
Komisja Etyki Amerykańskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu
Amerykańskie Towarzystwo Medycyny Rozrodu, Birmingham, Alabama

Poniższy raport Komisji Etyki opisuje interesy, prawa i obowiązki podmiotów biorących udział w procesie dawstwa gamet, tj. kobiet i mężczyzn będących dawcami, biorców gamet oraz dzieci urodzonych dzięki dawstwu gamet. Dokument ten zastępuje wcześniejsze stanowisko Komisji zawarte w "Interesach, prawach i obowiązkach w procesie dawstwa gamet", opublikowane w 2009 roku. (FertilSteril 2009;91:22–7). (FertilSteril 2014;102:675–81. 2014 by American Society for Reproductive Medicine.)

Spis treści:

• ZAGADNIENIA KLUCZOWE
• INTERESY, PRAWA I OBOWIĄZKI BIORCÓW
• INTERESY I PRAWA DZIECI URODZONYCH DZIĘKI DAWSTWU
• INTERESY, PRAWA I OBOWIĄZKI DAWCÓW
• STOPIEŃ DOSTĘPNOŚCI INFORMACJI
• OBOWIĄZEK AKTUALIZOWANIA INFORMACJI O STANIE ZDROWIA
• JAWNOŚĆ I MOŻLIWOŚĆ NAWIĄZANIA KONTAKTU W PRZYSZŁOŚCI
• POTENCJALNE KORZYŚCI WYNIKAJĄCE Z JAWNOŚCI DAWSTWA
• OBAWY ZWIĄZANE Z JAWNOŚCIĄ DANYCH OSOBOWYCH
• DĄŻENIA DAWCY DO POZNANIA WYNIKU DAWSTWA
• POWTÓRNE DAWSTWO
• PODSUMOWANIE
•  

ZAGADNIENIA KLUCZOWE

•     Ośrodek leczenia niepłodności ma obowiązek informowania dawców oraz biorców gamet o potencjalnych trudnościach natury prawnej, medycznej oraz emocjonalnej.
•     Ośrodek leczenia niepłodności ma obowiązek poinformowania dawców o konieczności przeprowadzenia badan pod kątem występowania chorób zakaźnych oraz innych istotnych parametrów zdrowotnych, dostarczenia im wyników tych badań oraz poinformowania o medycznym znaczeniu ewentualnie wykrytych schorzeń i skierowania do właściwego lekarza specjalisty lub terapeuty, jeśli będzie to uzasadnione okolicznościami.
•     Dawców należy wyraźnie informować o możliwości wycofania się z dawstwa na każdym jego etapie, przy równoczesnym zastrzeżeniu, iż tracą oni możliwość dysponowania swoimi gametami w momencie ich przekazania.
•     Dawcy powinni być informowani, że z faktu dawstwa gamet nie wynikają żadne prawa ani obowiązki względem dzieci urodzonych na skutek dawstwa ich gamet.
•     Ośrodek leczenia niepłodności powinien uwzględnić, iż dawcy mogą być zainteresowani poznaniem rezultatów dawstwa swoich gamet, przede wszystkim w postaci informacji o urodzeniu dziecka. Ośrodek powinien w związku z tym przed przystąpieniem dawcy do programu wyraźnie określić, czy i jakie informacje zostaną mu udostępnione.
•     Ośrodek leczenia niepłodności powinien wyraźnie informować dawców i biorców o obowiązujących w nim zasadach, dotyczących udzielania informacji i możliwości nawiązania kontaktu z dawcą, przy równoczesnym zastrzeżeniu, że zasady te mogą się zmieniać wraz ze zmieniającym się porządkiem prawnym oraz innymi okolicznościami, które mogą skutkować pojawieniem się możliwości nawiązania kontaktu z dawcą przez dzieci urodzone w wyniku dawstwa.
•     Ośrodek leczenia niepłodności powinien aktywnie zachęcać dawców i biorców gamet do dostarczania wszelkich istotnych informacji medycznych na temat różnorakich obciążeń genetycznych i innych uwarunkowań, które mogą zaważyć na zdrowiu dzieci urodzonych, bądź mogących się urodzić dzięki dawstwu. Ośrodek powinien w sposób niepozostawiający wątpliwości przedstawić swoje plany i założenia dotyczące tego typu informacji medycznych.
•     Ośrodki leczenia niepłodności i agencje powinny stworzyć odpowiednie bazy danych związane z dawstwem gamet oraz zbudować system zapewniający dostęp do psychospołecznych informacji na temat dawcy, a także gwarantujący w przyszłości możliwość uzyskania określonych danych przez dzieci urodzone dzięki dawstwu, o ile taka ewentualność została zaakceptowana zarówno przez dawcę, jak i dzieci urodzone dzięki dawstwu.
•     Dawcy i ośrodki leczenia niepłodności powinni być świadomi istnienia wyjątkowej i trwałej relacji miedzy nimi oraz relacji miedzy biorcami i dziećmi urodzonymi w wyniku dawstwa, a także tego, że relacje te nie kończą się wraz z przekazaniem gamet. Rozwijające się i zmieniające technologie medyczne, uregulowania prawne oraz normy społeczne mogą wymusić w przyszłości zrewidowanie przez podmioty zaangażowane w dawstwo zasad rządzących wspomnianymi relacjami.
•     Korzystanie z nasienia oraz komórek jajowych w celu stworzenia rodziny stało się coraz częstszą praktyką, a liczba dzieci urodzonych dzięki dawstwu gamet rośnie z każdym rokiem. Wraz z tym wzrostem pojawiły się kwestie zabezpieczenia interesów dzieci poczętych w drodze dawstwa i ich rodziców - biorców gamet. Równocześnie jednak zdecydowanie mniej uwagi poświęca się zabezpieczeniu interesów samych dawców, jak na przykład w kwestii prywatności, danych medycznych uzyskanych w czasie badan w procesie dawstwa, opieki medycznej w przypadku obrażeń odniesionych w czasie pobierania gamet, wyboru biorców, informacji na temat wyników leczenia w drodze dawstwa, w tym przede wszystkim urodzenia dziecka/dzieci, zdarzeń wpływających niekorzystnie na przebieg ciąży oraz kontaktu bądź jego braku z dziećmi urodzonymi w wyniku dawstwa.
•     Termin "dawca" zwyczajowo używany jest na określenie osoby, która dostarcza gamet (tj. nasienia lub komórek jajowych), używanych poza jego organizmem w celu uzyskania ciąży u biorców i która zwykle nie jest zainteresowana nawiązaniem żadnych relacji (np. nabyciem praw i obowiązków rodzicielskich) z dziećmi urodzonymi dzięki dawstwu gamet. Kwestia odpłatności lub jej braku pozostaje bez wpływu na status dawcy. Jednakże dawstwo nasienia i dawstwo komórek jajowych różnią się od siebie znacznie. Na przykład dawstwo nasienia z uwagi na łatwość i możliwą częstotliwość jego pozyskania nie wiąże się z żadnym istotnym ryzykiem dla samego dawcy, ale może skutkować większą liczba urodzonych dzięki gametom danego dawcy dzieci, częstszym przekazywaniem gamet, włączając w to współpracę z większą liczba ośrodków leczenia niepłodności. Poniższe stanowisko odnosi się do kwestii dotyczących zarówno dawców nasienia jak i dawczyń komórek jajowych, takich jak aktualizowanie historii medycznej czy możliwość kontaktu miedzy dziećmi urodzonymi dzięki dawstwu a dawca. Różnice będą podkreślane wszędzie tam, gdzie będą one miały znaczenie.
•     Podmioty zaangażowane w proces dawstwa gamet to biorcy gamet, dzieci poczęte dzięki dawstwu oraz dawcy gamet. Każdy z tych podmiotów ma swoje ważkie interesy, które jednak mogą pozostać wzajemnie sprzeczne. Te wyszczególnione poniżej, mogą skutkować wzrostem uprawnień jednej grupy i w konsekwencji powstaniem zobowiązań po stronie drugiej grupy. Obecnie brak jest porozumienia w sprawie zrównoważenia interesów i zdefiniowania praw i obowiązków dawców, biorców i ośrodków leczenia niepłodności. Dlatego tez tak istotne jest, aby kliniki precyzyjnie określiły oczekiwania w kwestii możliwości udostępniania w przyszłości informacji oraz nawiązania kontaktu pomiędzy dawcami i dziećmi poczętymi w wyniku dawstwa. Głównym interesem biorców jest możliwość posiadania zdrowego potomstwa oraz niezakłóconego sprawowania władzy rodzicielskiej. To oznacza, iż chcieliby oni mieć chociażby w ograniczonym stopniu prawo decydowania o wyborze gamet i w konsekwencji możliwość dostępu do informacji na temat dawcy. Chcieliby również moc zabezpieczyć się przed ewentualnym zaangażowaniem dawców w proces wychowania przyszłych dzieci, choć są tez przypadki odwrotne. Biorcy mogą chcieć lub nie chcieć, aby ich dzieci miały dostęp do danych dawcy i w rezultacie szanse na nawiązanie z nim kontaktu. Dzieci urodzone w wyniku dawstwa będą zainteresowane swoim zdrowiem i wiedzą na temat możliwych zagrożeń zdrowotnych w celu podjęcia ewentualnych działań profilaktycznych lub ochronnych. Mogą tez być lub nie być zainteresowane wiedzą na temat swojego genetycznego pochodzenia i dziedzictwa oraz możliwością zrobienia z tej wiedzy użytku. Dawcy są w pierwszej kolejności zainteresowani możliwością świadczenia dawstwa, otrzymaniem należytej ochrony i właściwej opieki w przypadku powikłań wynikających z dawstwa. Nie chcą być tez stawiani w sytuacji, w której nakłada się na nich dodatkowe obowiązki bez uzyskania ich wcześniejszej zgody. Mogą chcieć lub nie chcieć kontaktu z dziećmi narodzonymi w wyniku dawstwa ich gamet. Kwestia ta nabrała zresztą szczególnego znaczenia za sprawa działalności licznych portali internetowych, które oferują dzieciom urodzonym dzięki dawstwu oraz ich przyrodniemu rodzeństwu pomoc w odnalezieniu ich genetycznych korzeni. Działalność ta otworzyła bowiem możliwość nawiązania niespodziewanego przez dawcę kontaktu pomiędzy nim samym a dziećmi urodzonymi w wyniku dawstwa jego gamet oraz miedzy przyrodnim rodzeństwem. Co więcej szczególne uwrażliwienie na prawo dzieci poczętych w procesie dawstwa do wiedzy na temat ich genetycznego dziedzictwa sugeruje, ze dawcy powinni ponosić pewną odpowiedzialność za umożliwienie dostępu do informacji na temat prawdopodobnych obciążeń genetycznych oraz historii chorób w rodzinie. Należy przy tym zauważyć, iż prawo dzieci poczętych w wyniku dawstwa do poznania swoich genetycznych korzeni nie jest jednoznaczne z faktyczną możliwością poznania tożsamości dawcy ani też nawiązania z nim kontaktu. Nie jest też jasne, jak szczegółowe z uwagi na interes biorców oraz ich dzieci powinny być informacje dotyczące obciążeń zdrowotnych i aktualnej kondycji dawcy. Jednakże większa uwaga przywiązywana do tych kwestii sugeruje, że potencjalny dawca zanim podejmie decyzje o dawstwie, powinien rozważyć możliwość pojawienia się nowych okoliczności i dodatkowych obowiązków.
•     Konieczność uzyskania świadomej zgody biorców na skorzystanie z dawstwa oznacza, iż na dawcy ciąży obowiązek uczciwości w temacie stanu zdrowia i historii medycznej jego samego oraz jego rodziny tak, aby z góry znane były wszelkie czynniki genetyczne czy medyczne, które mogą mieć potencjalny wpływ na zdrowie czy dobrostan dzieci urodzonych w wyniku dawstwa. Odpowiedzialność za zapewnienie bezpieczeństwa zdrowotnego biorców i ich przyszłych dzieci ciąży na ośrodkach leczenia niepłodności, powinny wiec one przeprowadzić wymagane badania w kierunku chorób zakaźnych oraz niezbędne testy genetyczne. Mniej dookreślony jest pożądany zakres informacji o aktualnym stanie zdrowia dawcy oraz jego ewentualnych chorobach, które pojawiły się po zakończeniu procesu dawstwa, a które mogą być istotne z punktu widzenia zdrowia dzieci urodzonych w wyniku dawstwa.
•     Kolejnym obszarem, który wymaga uregulowania jest kwestia zainteresowania dawców wynikami leczenia przeprowadzonego dzięki ich gametom. Jakkolwiek niektórzy dawcy będą usatysfakcjonowani samym tylko faktem przekazania swoich gamet, inni mogą chcieć poznać biorców lub poznać rezultaty ich leczenia. Dodatkowo dawcy mogą wykazać zainteresowanie dziećmi urodzonymi dzięki dawstwu. Chęć uzyskania dodatkowych informacji może stać w sprzeczności z interesami ośrodków leczenia niepłodności, biorców i dzieci urodzonych dzięki dawstwu w zakresie prywatności, niezależności czy tez ochrony danych na temat genetycznej i społecznej charakterystyki dawcy.
•     Obecnie nie ma zgody co do tego, jak zrównoważyć te sprzeczne często czynniki. Przy takiej różnorodności działań związanych z procesem leczenia, wiele będzie zależało od pierwotnych oczekiwań, zastrzeżeń i założeń dokonanych przez dawców, biorców i ośrodki leczenia niepłodności, które maja na celu opisanie łączących ich relacji. W konsekwencji kliniki muszą precyzyjnie określić zakres dostępu do informacji oraz zasady regulujące potencjalne kontakty pomiędzy dawcami i dziećmi urodzonymi dzięki dawstwu.
•     Z uwagi na to, iż prawo w zakresie dawstwa podlega zmianom, jak również z powodu rosnącej dostępności prowadzenia skutecznych poszukiwań rożnych osób przez Internet, ośrodki leczenia niepłodności winny jasno zaznaczyć, iż nie są w stanie zagwarantować dawcom anonimowości i wykluczyć możliwości nawiązania z nimi kontaktu przez dzieci urodzone dzięki dawstwu. Biorcy z kolei powinni mieć świadomość, iż zmieniające się okoliczności po stronie dawcy, mogą mieć wpływ na jego wolę w zakresie udostępnienia informacji w przyszłości. Dodatkowo istniejące dzisiaj ośrodki leczenia niepłodności mogą zaprzestać działalności lub zmienić właściciela, co powoduje dużą niepewność co do przyszłych zachowań podmiotów zaangażowanych w proces dawstwa, głownie w zakresie dostępu do aktualnych danych, wymiana informacji i kontaktami.
•     W uproszczeniu większa akceptacja i upowszechnienie dawstwa doprowadziły do zmiany oczekiwań względem relacji miedzy biorcami, dziećmi urodzonymi dzięki dawstwu i dawcami. Na przykład oczekiwanie zachowania całkowitej anonimowości wyewoluowało do akceptacji dla oczekiwań biorców w sprawie większego dostępu do informacji o dawcy, a nawet dla przyszłych kontaktów miedzy dawcami a dziećmi urodzonymi dzięki dawstwu. Wraz z tymi zmianami pojawiła się konieczność zrewidowania aspektów etycznych, które towarzysza dawcom w procesie dawstwa gamet (1). W poniższym oświadczeniu dokonujemy próby usystematyzowania wybranych medycznych, etycznych oraz społecznych zagadnień odnoszących się do interesów i konfliktu interesów poszczególnych podmiotów biorących udział w procesie dawstwa, a tam gdzie jest to możliwe formułujemy wytyczne i sugerujemy rozwiązania.

INTERESY, PRAWA I OBOWIĄZKI BIORCÓW

•     Biorcy są przede wszystkim zainteresowani posiadaniem zdrowego potomstwa oraz taką relacją z dawcą, która w najwyższym stopniu będzie odzwierciedlała wyznawane przez nich wartości i pojęcie rodziny. Dla niektórych będzie to oznaczało brak kontaktów z dawcą gamet, podczas gdy dla innych jakaś forma kontaktu między biorcami, dawcami i dziećmi urodzonymi dzięki dawstwu będzie istotna. Zwykle biorcy chcą też mieć przynajmniej w pewnym stopniu wpływ na wybór gamet, z których skorzystają i z tego powodu oczekują dostępu do informacji na temat cech fizycznych, psychicznych oraz osobowościowych dawcy. W interesie biorców leży dostęp do historii medycznej dawcy oraz jego rodziny, a także do wiedzy o szczególnych rodzajach zachowań, które mogą mieć wpływ na zdrowie i dobrostan urodzonych dzięki dawstwu dzieci. Biorcy mogą oczekiwać informacji na temat kondycji zdrowotnej dawcy, o ile mogą one mieć związek ze stanem zdrowia dzieci.
•     Te dążenia biorców mogą pozostać w sprzeczności z interesem dawców, mogących obawiać się naruszenia własnej prywatności oraz niechcianych i uciążliwych wezwań do aktualizowania informacji o sytuacji osobistej. I chociaż dawcy i biorcy mogą nie osiągnąć kompromisu w sprawie zrównoważenia występującego miedzy nimi konfliktu interesów, oczywistym jest, że biorcy i ośrodki leczenia niepłodności powinny mieć prawo przynajmniej do rzetelnej i aktualnej wiedzy na temat historii medycznej dawcy i jego zachowań, które mogą mieć wpływ na zdrowie dzieci poczętych dzięki dawstwu. Ponieważ czynniki medyczne i genetyczne leżące po stronie dawcy mogą przesądzić o woli biorcy do skorzystania z dawstwa, a także wpłynąć na dobrostan jego przyszłych dzieci, niezmiernie istotne jest, aby dawcy byli uczciwi w sprawie swojej medycznej i społecznej przeszłości tak, aby fakty mogące potencjalnie wykluczyć ich z procesu dawstwa, były znane. Te wymogi powinny być bezwzględnie przedstawione dawcom i przez nich zaakceptowane.
•     Zważywszy, że dawcy odpowiedzialni są za dostarczenie informacji, mogących mieć znaczenie dla zdrowia zarówno biorców jaki i ich przyszłych dzieci, powinność ochrony tego zdrowia ciąży na ośrodkach leczenia niepłodności i rodzi po ich stronie moralny obowiązek przeprowadzenia badan potencjalnych dawców pod katem chorób zakaźnych oraz czynników ryzyka genetycznego (2).

INTERESY I PRAWA DZIECI URODZONYCH DZIĘKI DAWSTWU

•     Dzieci urodzone dzięki dawstwu podzielają zainteresowanie biorców, będących w większości przypadków ich rodzicami, kwestią swojego zdrowia i znajomością potencjalnych czynników ryzyka zdrowotnego, aby móc w razie potrzeby odpowiednio wcześnie podjąć działania profilaktyczne lub ochronne. W celu zagwarantowania realizacji tego prawa, powinni oni uzyskać dostęp do nieidentyfikujących danych medycznych na temat dawcy, które są istotne z punktu widzenia ich zdrowia oraz jego potencjalnych zagrożeń. Niektóre osoby urodzone dzięki dawstwu mogą być również zainteresowane uzyskaniem informacji o charakterze pozamedycznym, dotyczących ich genetycznego pochodzenia i dziedzictwa. To, czy powinny one takie prawo uzyskać, nie jest jednoznaczne, ponieważ zagwarantowanie im dostępu do takich danych może kolidować z poglądami ich rodziców, czy powzięcie takiej wiedzy leży w ich oraz ich rodzin najlepszym interesie.
•     Jeszcze mniej oczywiste jest czy dzieci urodzone dzięki dawstwu powinny mieć prawo dostępu do danych identyfikujących dawcę i w konsekwencji prawo do nawiązania z nim kontaktu, ponieważ ich interesy mogą być rozbieżne z interesem dawców, którzy życzą sobie zachować anonimowość, a także rozbieżne z interesem rodziców, którzy mogą nie chcieć kontaktu pomiędzy ich dzieckiem a dawca. Argumentem przemawiającym za dostępnością takich informacji po uzyskaniu przez dzieci poczęte w drodze dawstwa pełnoletniości, jest analogia do adopcji społecznej, w przypadku, której prawo dziecka do uzyskania przynajmniej nieidentyfikującej istotnej informacji medycznej, ale także do uzyskania danych umożliwiających identyfikację i nawiązanie kontaktu z rodzicami biologicznymi jest coraz powszechniej akceptowane . Niektórzy argumentują, że między adopcją społeczna a dawstwem gamet występują istotne różnice. W przypadku adopcji społecznej, kobieta która rodzi dziecko i następnie zrzeka się praw rodzicielskich do niego, jest zgodnie ze stanem faktycznym uważana za matkę biologiczną. W przeciwieństwie do dawców gamet, którzy nie mają i nie mieli praw rodzicielskich w stosunku do dziecka poczętego dzięki dawstwu. Trafność analogii pomiędzy dawstwem a adopcja społeczną bez wątpienia będzie jeszcze przedmiotem dyskusji, podobnie jak prawo dzieci urodzonych dzięki dawstwu do uzyskania dostępu do danych identyfikujących dawcę.

INTERESY, PRAWA I OBOWIĄZKI DAWCÓW

•     Ludzie decydują się na przekazanie swoich gamet w celu ich użycia w drodze technik rozrodu wspomaganego z wielorakich powodów, włączając w to rekompensatę finansową czy pragnienie pomocy innym w stworzeniu pełnej rodziny. Te powody nie wykluczają się wzajemnie i mogą występować łącznie w przypadku niektórych dawców. Dawcy zatem mają wspólny interes z biorcami w postaci możliwości przekazania swoich gamet bez napotykania nieuzasadnionych przeszkód na drodze do dawstwa. Dawcy są też zainteresowani stanem swojego zdrowia oraz możliwością podejmowania świadomych decyzji, a w przypadku dawstwa komórek jajowych także kwestią zastosowanych procedur medycznych, szczególnie jeśli korzyść z nich wynikająca ma w pierwszej kolejności objąć innych. Dawcy gamet mają prawo do informacji na temat potencjalnego ryzyka związanego z procesem dawstwa, w szczególności ryzyka o charakterze zdrowotnym. Dawcy powinni mieć również możliwość skorzystania z porady psychologa lub terapeuty w związku z emocjonalnymi i psychologicznymi aspektami dawstwa, wynikającymi z niego potencjalnymi korzyściami i możliwym ryzykiem, a także powinni mieć świadomość, ze na dzień dzisiejszy brakuje badań na temat długoterminowych jego konsekwencji emocjonalnych i psychicznych.
•     Ośrodki leczenia niepłodności powinny określić wysokość rekompensaty, przysługującej dawcy oraz warunki, na jakich ma ona zostać przekazana. W przypadku dawstwa komórek jajowych należy wyraźnie zaznaczyć, ze opłata jest związana z wysiłkiem podjętym przez dawczynie i z samym faktem dawstwa i ze nie wiąże się w żaden sposób z jakością czy ilością pobranych oocytów. Dlatego tez harmonogram płatności powinien w miarę możliwości uwzględniać obciążenia finansowe ponoszone przez dawczynie, np. z tytułu przeprowadzenia koniecznych badań, stymulacji jajników, monitoringów i punkcji jajników. Wytyczne co do wysokości i terminu wypłaty poszczególnych rat powinny mieć formę pisemną i uwzględniać prawo dawczyni do wycofania się z dawstwa z powodów zdrowotnych czy też osobistych. W przypadku dawstwa nasienia opłata zwykle jest uiszczana po przekazaniu porcji nasienia, które spełnia medyczne kryteria. Wymogi dotyczące trybu życia dawców, np. częstotliwość dawstwa, ograniczenie gorących kąpieli i unikanie ryzykownych zachowań seksualnych oraz harmonogram płatności, również i w tym wypadku powinny być ujęte w formie pisemnej.
•     Rekomenduje się również nakreślenie dawcom szerszego kontekstu dawstwa, którego się podejmują. Dawcy powinni mieć świadomość, ze fakt dawstwa nie dotyczy wyłącznie ich samych. Jeśli mają oni dzieci lub planują je mieć w przyszłości, w przypadku dawstwa zakończonego sukcesem, będą one miały przyrodnie rodzeństwo genetyczne, niektóre nawet w obrębie ich własnej rodziny. Dlatego też dawca powinien skonsultować swoją decyzję z terapeuta i przemyśleć możliwy wpływ dawstwa na jego własne dzieci i rozważyć, czy powinny one wiedzieć o dawstwie. Dawcy powinni mieć na uwadze interes swoich dzieci, zwłaszcza jeśli te ostatnie dowiedzą się, że mają lub mogą mieć przyrodnie rodzeństwo genetyczne, ale nie będą w stanie uzyskać szerszych informacji na jego temat. Również obecni lub przyszli partnerzy życiowi dawcy mogą ponieść konsekwencje jego decyzji o dawstwie.
•     Ryzyko wystąpienia powikłań w przypadku dawstwa komórek jajowych jest niskie, ale realne i potencjalnie poważne (3, 4). Dawczynie oocytów mają nie tylko prawo do rzetelnej informacji medycznej na temat możliwych powikłań, ale również prawo do wiedzy na temat tego, kto poniesie koszty ich leczenia w wypadku komplikacji. Na ośrodkach leczenia niepłodności ciąży moralny obowiązek stworzenia skutecznego mechanizmu, który zagwarantuje pokrycie kosztów leczenia w przypadku wystąpienia niepożądanych skutków. Ten obowiązek może być spełniony na kilka sposobów. Na przykład niektóre ośrodki mogą wykupić polisę ubezpieczeniowa dla dawczyń na pokrycie kosztów związanych z ratowaniem ich zdrowia, szczególnie tych występujących w związku z udziałem w dawstwie. Inne mogą jedynie upewnić się, że dawczynie już posiadają własną polisę ubezpieczeniową lub stworzyć taki warunek przy naborze dawczyń.
•     Ośrodek leczenia niepłodności ma obowiązek poinformowania dawców o konieczności przeprowadzenia badań w kierunku chorób zakaźnych oraz innych istotnych parametrów zdrowotnych, dostarczenia im wyników tych badań, poinformowania o medycznym znaczeniu ewentualnie wykrytych schorzeń i skierowania dawców do właściwego lekarza specjalisty lub terapeuty, jeśli będzie tego wymagała sytuacja.
•     Jak zauważono powyżej w paragrafie dotyczącym interesów i praw dzieci urodzonych dzięki dawstwu, dawstwo gamet zwyczajowo jest anonimowe. W przypadku dawstwa anonimowego potencjalny biorca ma możliwość wglądu w profil dawcy w katalogu lub w Internecie i zaznajomienia się z jego pochodzeniem, cechami charakterologicznymi, historia medyczna dawcy i jego rodziny. Dostępne są jedynie dane nieidentyfikujące dawcy, istnieje również respektująca zasadę anonimowości możliwość nawiązania z nim kontaktu w celu zdobycia informacji medycznej, a sam dawca ma znikomy lub nie ma żadnego związku z rodziną biorcy. Badania wykazują, że dawcy z reguły są usatysfakcjonowani takim stopniem zaangażowania (5-7). Faktem jest, ze niektórzy dawcy wola korzystać z maksymalnej ochrony swojej prywatności i nie przejawiają zainteresowania w nawiązaniu jakichkolwiek relacji z dziećmi urodzonymi dzięki dawstwu ich gamet ani z rodzinami biorców. Jednakże znane są przypadki i potwierdzają to niektóre badania, że poglądy dawców w tej materii mogą się zmieniać wraz z upływem czasu (8). Tradycyjny model zachowania anonimowości jest często kwestionowany, częściowo z powodu przekonania, iż człowiek ma prawo do informacji na temat własnego pochodzenia genetycznego, które wykraczają poza nieidentyfikujące dane medyczne, ale również dlatego, że niektórzy dawcy chcą wiedzieć, czy w wyniku dawstwa ich gamet doszło do poczęcia i narodzin dziecka, czasami chcą uzyskać informacje na temat samych dzieci, a niekiedy także nawiązać z nimi relacje. Niektórzy utrzymują, ze zachowanie pełnej anonimowości czyni z dawcy zwykłego dostarczyciela materiału genetycznego, a nie uczestnika pewnego procesu, który posiada prawa i na którym ciążą moralne powinności (9-11), włączając w to prawo do informacji na temat wyniku dawstwa, bieżącego i stałego obowiązku aktualizowania informacji ważnych z punktu widzenia zdrowia dzieci urodzonych dzięki dawstwu, a także prawo do pewnego zaangażowania w życie rodziny biorcy, włączając w to kontakty z urodzonymi dzięki dawstwu dziećmi. Niektóre państwa, jak na przykład Wielka Brytania i Szwecja, stanowią, ze prawo do anonimowości dawcy może być zniesione po uzyskaniu pełnoletniości przez dzieci urodzone dzięki dawstwu. W Stanach Zjednoczonych niektóre ośrodki zmieniają zasady w nich obowiązujące i dopuszczają możliwość ujawnienia danych dawcy, jeśli obie strony wykażą takie życzenie. Dodatkowo anonimowość dawcy może być zniesiona na mocy wyroku sądowego czy na skutek wprowadzenia nowych uregulowań prawnych w wyniku uznania, iż interes dzieci urodzonych w wyniku dawstwa i dążących do poznania swoich genetycznych korzeni, przeważa nad interesem dawcy, dążącym do zachowania pełnej anonimowości, czy interesem biorcy wyrażającym się w kwestii posiadania nieskomplikowanych układów rodzinnych. W następnym paragrafie pochylimy się nad dostępem do informacji i jego rożnymi stopniami zaawansowania.

STOPIEŃ DOSTĘPNOŚCI INFORMACJI

Możemy wyróżnić trzy stopnie dostępności informacji na temat dawcy, poczynając od podstawowej do wszechstronnej:

1.     dostęp do danych nieidentyfikujących
2.     dostęp do danych nieidentyfikujących z możliwością nawiązania kontaktu w celu uzyskania informacji medycznej
3.     dostęp do danych identyfikujących

•     O danych nieidentyfikujących mówimy w przypadku, w którym dawca dostarcza na swój temat informacji o charakterze medycznym czy tez biograficznym w formie oświadczenia lub listu skierowanego do potencjalnych biorców. Taka praktyka jest powszechna w wielu ośrodkach leczenia niepłodności.
•     Dostarczenie danych nieidentyfikujących przy zachowaniu możliwości nawiązania kontaktu z dawcą wskazuje na wolę dawcy w zakresie dostarczania aktualnych informacji medycznych lub innych, które mogą mieć związek z koniecznością poznania dodatkowych faktów mających wpływ na zdrowie dzieci urodzonych w wyniku dawstwa gamet. Poza przyzwoleniem na zainicjowanie kontaktu przez ośrodek leczenia niepłodności, dawca deklaruje również kontakt z ośrodkiem w celu przekazania aktualnych wiadomości na temat poważnych chorób genetycznych lub innych pojawiających się lub zdiagnozowanych schorzeń, mogących wpływać na zdrowie dzieci urodzonych w wyniku dawstwa. Dostarczenie danych nieidentyfikujących rodzi po stronie ośrodków leczenia niepłodności obowiązek zapewnienia anonimowości dawcy, jeśli takie jest jego życzenie, przy równoczesnym wypełnieniu moralnej powinności dostarczenia informacji mogących uchronić dzieci poczęte w wyniku dawstwa przed ewentualnym uszczerbkiem.
•     Dane identyfikujące dają dzieciom urodzonym dzięki dawstwu gamet możliwość samodzielnego nawiązania kontaktu z dawcą w przyszłości, zwykle po osiągnięciu przez nie pełnoletniości. Należy jednak zaznaczyć, że nawet w przypadku braku danych identyfikujących, ciągle istnieje realna możliwość odnalezienia dawcy przy skorzystaniu z oferty portali internetowych, zapewniających pomoc w poszukiwaniach lub przy zastosowaniu nowych technologii, jak na przykład programów komputerowych pozwalających na identyfikacje twarzy. Nawet jeśli ośrodek leczenia niepłodności stosuje politykę dostarczania jedynie nieidentyfikujących danych dawcy, nie może zagwarantować mu pełnej anonimowości i może co najwyżej zapewnić o udostępnianiu informacji uniemożliwiających powiązanie ich z konkretną osobą.

OBOWIĄZEK AKTUALIZOWANIA INFORMACJI O STANIE ZDROWIA

•     Coraz częściej przywoływanym aspektem dawstwa jest zakres obowiązku aktualizowania danych przekazywanych przez dawców ośrodkom leczenia niepłodności, biorcom i dzieciom urodzonym w wyniku dawstwa na temat zdarzeń medycznych, które mogą mieć istotny wpływ na położenie i zdrowie tych ostatnich (12). Model, który opiera się na wyznaczeniu ścisłych ram czasowych dla odpowiedzialności dawcy, których granicą jest zwykle moment przekazania gamet i który wyklucza jakiekolwiek relacje w ramach dawstwa, zakłada, że dawca nie ma żadnych dalszych zobowiązań, natomiast model, który uznaje istnienie relacji miedzy dawcami a dziećmi urodzonymi dzięki dawstwu za trwale i dożywotnie, podobnie jak wzajemnie łączące ich zobowiązania i powinności, uznaje, że po stronie dawcy istnieje obowiązek dostarczania aktualnych danych zdrowotnych ośrodkowi leczenia niepłodności lub innemu podmiotowi, który będzie miał możliwość przekazania ich biorcom lub ich dzieciom narodzonym dzięki dawstwu gamet. Takie rozwiązanie jednakże może być postrzegane przez dawców jako nadmiernie obciążające, dlatego powinno być zalecane, ale nie obligatoryjne. Co więcej, stały rozwój zaawansowanych technik genetycznych może ostatecznie doprowadzić do stworzenia prostszych i efektywniejszych metod pozyskania informacji genetycznych związanych ze zdrowiem dzieci urodzonych dzięki dawstwu.
•     Wystąpienie u dziecka poczętego dzięki dawstwu określonych schorzeń, o których wiadomo, ze mogą pojawić się w przyszłości również u dzieci dawcy, rodzi po stronie biorcy obowiązek poinformowania ośrodka leczenia niepłodności o zaistniałych faktach. Ten z kolei ma obowiązek powiadomienia o możliwym ryzyku samego dawcę oraz inne rodziny, których dzieci poczęły się przy użyciu gamet danego dawcy i poinformowania o konieczności wykonania dodatkowych badan prenatalnych lub testów genetycznych. Raz jeszcze warto podkreślić, ze znaczenie, jakie ma ujawnianie nowych informacji dokonane w celu ochrony dzieci i rodziców przed problemami zdrowotnymi tych ostatnich, wykazuje konieczność zdefiniowania relacji łączących strony biorące udział w dawstwie jako trwałych zobowiązań o charakterze moralnym. Etyczne ujęcie sprawy wymaga otwartego dostępu do medycznie istotnych informacji w celu zminimalizowania ryzyka wystąpienia poważnych, niepożądanych skutków dla wszystkich stron procesu dawstwa.

JAWNOŚĆ I MOŻLIWOŚĆ NAWIĄZANIA KONTAKTU W PRZYSZŁOŚCI

•     Komisja Etyki przy Amerykańskim Towarzystwie Medycyny Rozrodu (ASRM) już wcześniej pochyliła się nad problemami związanymi z wyjawieniem przez rodziców dziecku poczętemu dzięki dawstwu gamet faktu jego poczęcia w drodze dawstwa. Komisja rekomendowała wtedy, aby: "przy uwzględnieniu prawa rodziców-biorców do podjęcia ostatecznej decyzji w kwestii wyjawienia ich dzieciom faktu poczęcia dzięki dawstwu gamet, jawność w tym zakresie była postawą wspieraną i wyraźnie preferowaną." (13). Jeśli rodzice poinformują dziecko o jego korzeniach, kwestia jawności stanie się jeszcze bardziej istotna, ponieważ niektóre dzieci będą chciały poszerzyć swoją wiedzę w temacie. Co więcej, w erze medycyny genetycznej zawsze istnieje prawdopodobieństwo dokonania nieuniknionego odkrycia, ponieważ i rodzice, i dzieci przechodzą testy genetyczne z wielu różnych powodów. Mówienie dzieciom o sposobie ich poczęcia w sytuacji, kiedy nie maja one możliwości uzyskania szerszej wiedzy na temat dawcy, może być dla niektórych z nich emocjonalnie trudne. Dlatego tez rodzice-biorcy powinni uwzględnić emocjonalny interes swoich przyszłych dzieci przy wyborze ośrodka leczenia niepłodności i w konsekwencji jego polityki na temat stopnia dostępności do danych na temat dawcy.
•     Za minimum należy przyjąć zachęcanie dawców do przekazania informacji nieidentyfikujących przy równoczesnym obowiązku aktualizowania informacji zdrowotnych w sytuacjach tego wymagających. Przy czym należy równocześnie zaznaczyć, ze ten obowiązek nie rozciąga się na powinność pomocy dziecku poprzez, na przykład dawstwo narządów. Należy tez uznać, iż w przypadku zmiany okoliczności czy tez poglądów, dawca może uznać kontakt za niepożądany.

POTENCJALNE KORZYŚCI WYNIKAJĄCE Z JAWNOŚCI DAWSTWA

Pomimo argumentów przemawiających za udostępnianiem danych identyfikujących dawcę, jego interes przejawiający się w zachowaniu anonimowości może być przeważający. Dawca akceptujący ujawnienie danych identyfikujących, może pomoc w zapobieżeniu przypadkowemu kontaktowi, który to może przynieść niechciane konsekwencje dla wszystkich zainteresowanych i w przypadku wystąpienia którego, anonimowość dawcy oraz inne okoliczności nie mogą być w pełni chronione. Przemyślane ujawnienie danych osobowych dawcy, jeśli wszystkie strony je akceptują, pozwala na przekazanie prawdziwych informacji oraz daje szanse na zaspokojenie zmieniających się potrzeb dziecka urodzonego dzięki dawstwu, które wkracza w dorosłość.

OBAWY ZWIĄZANE Z JAWNOŚCIĄ DANYCH OSOBOWYCH

•     Wpływ udostępniania danych identyfikujących na decyzję o zostaniu dawca jest nieznany. Pomimo tego, że niektóre z dzieci urodzonych dzięki dawstwu byłyby zainteresowane możliwością skontaktowania się z dawca, nie można zagwarantować pozytywnego wyniku takich działań. Jawność i w konsekwencji nawiązanie kontaktu może nie zaowocować w sposób, którego oczekują lub życzą sobie dzieci urodzone dzięki dawstwu czy ich rodzice. Reakcja dawcy raczej nie byłaby pozytywna, gdyby nie uszanowano jego woli w kwestii możliwości nawiązania z nim kontaktu lub gdyby wysuwano w stosunku do niego jakieś roszczenia. Z powodu potencjalnych niedogodności wynikających z tego tytułu, możliwość nawiązania kontaktu z dawcą powinna być opcjonalna a nie obowiązkowa. Jednakże ustalenia poczynione z dawcą w tej materii powinny zawierać możliwość zezwolenia na kontakt w przyszłości, jeśli okoliczności, w jakich znajduje się dawca w danym momencie nań pozwalają. Zaleceniu, aby nie ukrywać przed dziećmi urodzonymi dzięki dawstwu okoliczności ich poczęcia, towarzyszy przekonanie, ze otwartość może być dla nich korzystniejsza. To na profesjonalistach, ośrodkach leczenia niepłodności i agencjach ciąży obowiązek zapewniania wszystkim uczestnikom procesu dawstwa doradztwa w zakresie możliwości kontaktu z dawcą. Dlatego też w toku uzyskiwania zgody dawców powinni oni również deklarować, czy życzą sobie mieć w przyszłości kontakt z dziećmi narodzonymi z ich gamet.
•     Sugerowanie dawcom czy biorcom, aby wybiegali myślami w przyszłość o 18 lat, stanowi wyzwanie. W konsekwencji wszyscy uczestnicy powinni mieć możliwość skorzystania z porady terapeuty i zaakceptować fakt, iż zmieniające się okoliczności mogą w konsekwencji unieważnić pierwotna zgodę na jawność.

DĄŻENIA DAWCY DO POZNANIA WYNIKU DAWSTWA

•     Dawcy mogą być również zainteresowani okolicznościami, które nie są przedmiotem porozumienia zawieranego miedzy nimi a ośrodkami leczenia niepłodności, np. wynikiem procesu dawstwa, którego byli uczestnikami. Może to dotyczyć faktu uzyskania ciąży lub narodzin dziecka poczętego dzięki użyciu ich gamet a także stanu jego zdrowia. Wydaje się, że ośrodki leczenia niepłodności nie mają moralnego umocowania do udostępniania takich danych, ponieważ:

1.     w innych rodzajach anonimowego dawstwa jednostkowa skuteczność nie jest czynnikiem decydującym o jego przeprowadzeniu;
2.     informacja o ciąży może nieoczekiwanie stać się źródłem stresu dla dawcy;
3.     informacja o niekorzystnym przebiegu ciąży może wygenerować nieuzasadnione obawy po stronie dawcy, dotyczące jego płodności i wpłynąć negatywnie na plany założenia rodziny;
4.     gamety dawcy mogą zostać poddane kriokonserwacji lub zostać użyte do uzyskania zarodków poddanych następnie kriokonserwacji, a ich wykorzystanie może mieć miejsce w dowolnym i niekiedy bardzo odległym od przekazania gamet momencie, w którym sam dawca może nie być przygotowany na uzyskanie tego typu informacji lub tez konieczność ich przekazania może nastąpić w chwili stanowiącej nadmierne obciążenie dla ośrodka leczenia niepłodności.

•     Co więcej z czysto praktycznego punktu widzenia nie można wykluczyć, iż ujawnienie części informacji może naruszyć prawo matki do prywatności, na przykład dotyczących przebiegu jej ciąży i ewentualnych komplikacji. Jednakże dawcy maja prawo uzyskania dostępnych danych o charakterze medycznym, w tym genetycznych, uzyskanych w procesie dawstwa lub od urodzonych dzięki niemu dzieciom, o ile mogą one mieć wpływ na stan zdrowia jego samego lub jego rodziny.
•     Z drugiej strony można argumentować, iż dane na temat skuteczności dawstwa powinny być udostępniane, ponieważ:

1.     w sprawach tak istotnych jak rozród, dawcy powinni wiedzieć, czy uzyskano ciążę przy użyciu ich gamet;
2.     wiedza o skuteczności procesu dawstwa może być pomocna w przypadku planowanego lub niezamierzonego kontaktu ze strony dziecka urodzonego dzięki dawstwu;
3.     wiedza ta dałaby dawcy możliwość poinformowania swojego potomstwie o fakcie istnienia ich rodzeństwa przyrodniego w sensie genetycznym;
4.     wiedza o wynikach mogłaby pomoc dawcom w emocjonalnym zamknięciu kwestii udziału w dawstwie.

•     Zachęcamy ośrodki leczenia niepłodności i kliniki, aby w procesie ustalania warunków procesu, uwzględniły możliwość uzyskania informacji na temat narodzin dzieci poczętych dzięki gametom dawcy. Ta wiedza może pomoc w uporaniu się z psychologicznymi aspektami uczestnictwa w dawstwie, uczulić dawcę na możliwość nawiązania z nim kontaktu przez dzieci urodzone w wyniku dawstwa, a także dać mu okazję do przemyślenia wpływu, jaki ewentualny kontakt mógłby wywrzeć na jego własne dzieci czy partnera. Niemniej jednak z powodu braku badań na temat skutków utajnienia lub jawności tego typu danych, jest moralnie dopuszczalne, aby ośrodki leczenia niepłodności nie informowały dawców o fakcie uzyskania ciąży.
•     Ośrodki leczenia niepłodności, które planują udostępniać dane na temat narodzin dzieci poczętych w wyniku dawstwa, powinny tez na życzenie dawców informować ich o istnieniu nadliczbowych zarodków poddanych kriokonserwacji i w konsekwencji również o możliwości uzyskania z ich gamet zarodków, które mogą zostać poddane mrożeniu w celu użycia ich w przyszłości. Dawcy powinni również wiedzieć, w jaki sposób wspomniane zarodki mogą zostać wykorzystane. Mogą one bowiem zaowocować uzyskaniem kolejnych ciąż lub mogą zostać przekazane kilku biorcom, skutkując wyższym prawdopodobieństwem nawiązania niechcianych przez dawce kontaktów. Koszty emocjonalne wystąpienia takiej sytuacji nie są znane. Dodatkowo potrzeby dawcy w kwestii uzyskania wiedzy na temat wyniku dawstwa czy możliwości przygotowania się na wypadek przyszłego kontaktu ze strony dzieci poczętych dzięki dawstwu są wspierane przez założenie, ze wola dawcy dotycząca tej wiedzy powinna być nadrzędna w stosunku do woli biorcy. Co więcej, dawcy powinni wiedzieć, czy niewykorzystane gamety lub zarodki z nich uzyskane mogą w przyszłości zostać przekazane na potrzeby badan naukowych, co może mieć wpływ na ich decyzję o dawstwie. Dawcy powinni również być świadomi, iż nie przysługują im w przyszłości żadne roszczenia względem gamet czy zarodków poddanych kriokonserwacji.
•     Dawcy mogą również oczekiwać, że zostaną uwzględnione ich życzenia w sprawie wpływu na dobór cech biorców, którzy uzyskają ich gamety. Na przykład, dawcy mogą chcieć dokonać dawstwa gamet na rzecz par w wieku 20-30 lat, małżeństw, czy par homoseksualnych. Do wspomnianych cech będą się zaliczać wiek, stan cywilny, stan zdrowia, orientacja seksualna, rasa, wyznanie czy wykształcenie. Ośrodki leczenia niepłodności mogą wykluczyć możliwość stawiania tego typu warunków. Zasadniczym argumentem przemawiającym za uwzględnieniem życzeń dawców w zakresie doboru cech biorców jest to, iż dawstwo jest anonimowe, ale dawca powinien mieć prawo decydowania o typie biorcy, który skorzysta z dobrodziejstwa dawstwa. Dawstwo na rzecz określonych grup biorców jest dopuszczalne, ale ośrodki leczenia niepłodności mogą w dobrej wierze zaniechać udziału w tego typu praktykach. W niektórych sytuacjach wytyczne dawców mogą być sprzeczne z polityka kliniki. Na przykład, jeśli dana klinika nie będzie wykluczała z biorstwa pacjentów z HIV, a dawca wyraźnie zaznaczy, iż biorcy nie mogą być nosicielami tego wirusa, wówczas spełnienie życzenia dawcy pozostałoby w sprzeczności z zasadami obowiązującymi w ośrodku. Co więcej, zgodnie z tradycyjnym podejściem do dawstwa anonimowego, dobór określonej grupy biorców przez dawców podważa założenia o jego altruistycznych pobudkach. W konsekwencji taki rodzaj dawstwa nie może być uznany za rodzaj dawstwa anonimowego. To sugeruje, ze wybór cech biorców bez uwzględniania preferencji dawcy w tym zakresie jest w procesie dawstwa moralnie akceptowalne, ale dawcy powinni mieć możliwość skorzystania z porady terapeuty w tej sprawie.

POWTÓRNE DAWSTWO

•     Dawczynie komórek jajowych mogą być zainteresowane powtórnym świadczeniem dawstwa. Dawcy nasienia w wielu wypadkach dokonują dawstwa gamet wielokrotnie. Istnieje powszechne przyzwolenie, aby warunkiem akceptacji danej osoby w charakterze dawcy, dokonywanej przez ośrodki leczenia niepłodności, było zastrzeżenie dotyczące ograniczenia rozmiaru dawstwa dokonywanego na potrzeby innych ośrodków. Powszechną praktyką agencji, banków nasienia oraz ośrodków leczenia niepłodności jest dążenie do ograniczenia liczby potomstwa poczętego dzięki gametom jednego dawcy w celu uniknięcia potencjalnych problemów wynikających z ich pokrewieństwa. W przypadku dawstwa komórek jajowych względy medyczne stanowią dodatkowy powód przyświecający wprowadzeniu ograniczeń (14).
•     Jeśli dawca wyraża zgodę na nawiązanie kontaktu z dziećmi poczętymi dzięki jego gametom, może doświadczyć poważnego wstrząsu emocjonalnego w przypadku licznych prób podjęcia takiego kontaktu. Możliwy wpływ wiedzy o istnieniu licznego rodzeństwa przyrodniego zarówno na dzieci poczęte w wyniku dawstwa jak i własne potomstwo dawcy, nakazuje wprowadzenie ograniczeń w zakresie dawstwa.

PODSUMOWANIE

Tradycyjne ujęcie anonimowości w przypadku dawstwa gamet powoli się zmienia wraz z ewolucją postrzegania interesów i praw dzieci poczętych dzięki dawstwu do wiedzy o ich tożsamości i genetycznym pochodzeniu. Uznanie prawa jednostki do poznania tożsamości dawcy staje się coraz bardziej powszechne, a techniczne możliwości jej ustalenia przy pomocy Internetu ogromne. Komisja Etyczna przy Amerykańskim Towarzystwie Medycyny Rozrodu, inne grupy doradcze oraz naukowcy zachęcają rodziców-biorców do wyjawienia dzieciom faktu poczęcia dzięki dawstwu, a liczne kliniki dążą do umożliwienia jakiejś formy kontaktu pomiędzy dawcą a dzieckiem urodzonym w wyniku dawstwa gamet, jeśli uczestnicy procesu wyrażą taka wolę. Wraz ze wzrostem powszechności dawstwa oraz dokonującą się w ramach tego procesu ewolucją, podnoszone są nowe kwestie etyczne związane z dawstwem. Dawstwo gamet to coś więcej niż proste przeniesienie komórek rozrodczych z jednego organizmu do drugiego. Jest to metoda budowania rodziny, która generuje mieszankę złożonych emocji i potrzeb ze strony dawców, biorców, dzieci poczętych w wyniku dawstwa, a potencjalnie także ze strony bliskich dawcy. To rodzi potrzebę zrewidowania dotychczasowych ustaleń i zwrócenia uwagi na przekrój moralnych powinności a także praw wszystkich zaangażowanych stron.

Obecne stanowisko koncentruje się na interesach dawców, biorców i dzieci urodzonych dzięki dawstwu gamet. Podkreśla konieczność uwzględnienia w regulacjach dostępu do informacji oraz wskazuje na potrzeby dawców w zakresie wpływu na dobór grupy potencjalnych biorców oraz wiedzy na temat wyniku dawstwa czy ograniczenie możliwości powtórnego dawstwa. Bierze tez pod uwagę powinności, jakie ciążą na dawcach względem własnych rodzin, rodzin biorców oraz dzieci poczętych przy użyciu ich gamet. Za minimum uznano obowiązek udostępnienia przez dawców i biorców nieidentyfikujących danych o charakterze medycznym. Dawców należy zachęcać do rozważenia możliwości nawiązania różnych form kontaktu w przyszłości w przypadku obopólnej zgody dawcy i dziecka poczętego w drodze dawstwa. Stałym elementem wypracowywania warunków umowy między dawcą a ośrodkiem leczenia niepłodności powinna być dyskusja na temat zgody bądź braku zgody na dostarczanie aktualnych danych o stanie zdrowia bądź innych istotnych aspektach. Ośrodki leczenia niepłodności powinny również wyraźnie zaznaczyć, ze regulacje prawne oraz inne okoliczności mogą się zmienić na tyle, że nie gwarantują one zachowania anonimowości lub wykluczenia przyszłych kontaktów z dziećmi poczętymi w wyniku dawstwa.

Wyrazy uznania: Powyższy raport został przygotowany przez Komisję Etyki działającą przy Amerykańskim Towarzystwie Medycyny Rozrodu w ramach działalności na rzecz jego członków oraz innych praktykujących lekarzy. Jakkolwiek dokument ten odzwierciedla poglądy członków Komisji, ich intencją nie było nadanie mu rangi jedynego akceptowalnego standardu praktyki lekarskiej czy narzucenie wyłącznego rodzaju leczenia we wszystkich przypadkach. Raport ten został przyjęty przez Komisję Etyki przy Amerykańskim Towarzystwie Medycyny Rozrodu oraz Radę Nadzorczą Amerykańskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu.
Dokument ten został zrecenzowany przez członków ASRM, a ich uwagi zostały uwzględnione w jego ostatecznej wersji. Niżej wymienieni członkowie Komisji Etyki ASRM brali udział w tworzeniu obecnego raportu. Wszyscy członkowie Komisji złożyli oświadczenie w sprawie braku jakichkolwiek komercyjnych czy finansowych powiązań z producentami czy dystrybutorami produktów lub usług wykorzystywanych w leczeniu pacjentów. Ci z członków Komisji, którzy z uwagi na konflikt interesów nie złożyli stosownego oświadczenia, nie brali udziału w procesie tworzenia tego dokumentu.

Paula Amato, M.D.; Robert Brzyski, M.D., Ph.D.; Jean Benward, L.C.S.W.; Andrea Stein, M.D.; Bonnie Steinbock, Ph.D.; Bruce Wilder, M.D., M.P.H., J.D.; Richard Reindollar, M.D.; John Robertson, J.D.; Judith Daar, J.D.; Senait Fisseha, M.D., J.D.; Laurence McCullough, Ph.D.; Leslie Francis, Ph.D., J.D.; Elena Gates, M.D.; Laurie Zoloth, Ph.D.; Steven Ralston, M.D.; Mark Sauer, M.D.; Monique Spillman, M.D.; Robert Rebar, M.D.; and Sean Tipton, M.A.

PRZYPISY

1. Frith L. Gamete donation and anonymity: the ethical and legal debate. HumReprod 2001;16:818–24.
2. Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine,Practice Committee of the Society for Assisted Reproductive Technology.Recommendations for practices utilizing gestational carriers: an ASRM Practice Committee guideline. Fertil Steril 2012;97:1301–8.
3. Bodri D, Guillen JJ, Polo A, Trullenque M, Esteve C, Coll O. Complications related to ovarian stimulation and oocyte retrieval in 4052 oocyte donor cycles. Reprod Biomed Online 2008;17:237–43.
4. Sauer MV. Defining the incidence of serious complications experienced by oocyte donors: a review of 1000 cases. Am J Obstet Gynecol 2001;184:277–8.
5. Braverman AM, Corson SL. A comparison of oocyte donors' and gestational carriers/surrogates' attitudes towards third party reproduction. J Assist Reprod Genet 2002;19:462–9.
6. Kalfoglou AL, Geller G. A follow-up study with oocyte donors exploring their experiences, knowledge, and attitudes about the use of their oocytes and the outcome of the donation. Fertil Steril 2000;74:660–7.
7. Klock SC, Stout JE, Davidson M. Psychological characteristics and factors related to willingness to donate again among anonymous oocyte donors. Fertil Steril 2003;79:1312–6.
8. Daniels K, Blyth E, Crawshaw M, Curson R. Short communication: previous semen donors and their views regarding the sharing of information with offspring. Hum Reprod 2005;20:1670–5.
9. Braverman AM. Defining, understanding and managing the complex psychological aspects of third-party reproduction. In: Sauer MV, editor. Principles of oocyte and embryo donation. 2nd ed. London: Verlag; 2013: 185–93.
10. Fortescue E. Gamete donation - where is the evidence that there are benefits in removing the anonymity of donors? A patient’s viewpoint. Reprod Biomed Online 2003;7:139–44.
11. Blyth E. Gamete donation - where is the evidence that there are benefits in removing the anonymity of donors? a rejoinder to a patient’s viewpoint. Reprod Biomed Online 2003;7:703. reply 704–5.
12. Ravitsky V. Conceived and deceived: the medical interests of donorconceived individuals. Hastings Cent Rep 2012;42:17–22.
13. Ethics Committee of the American Society for Reproductive Medicine. Informing offspring of their conception by gamete donation: a committee opinion. Fertil Steril 2013;100:45–9.
14. Practice Committees of the American Society for Reproductive Medicine and the Society for Assisted Reproductive Technology.